Fikirlerimiz Yoğun Bakımda

 

Coğrafyam Dosyaları; Doğu Türkistan

COĞRAFİ DURUMU

Doğu Türkistan’ın güneyinde Kun-lun sıra dağları batıda Bağımsız Devletler Topluluğu ile sınırı meydana getiren çeşitli dağ kütleleri, doğuda Turfan Hendeğinin Lob-nor’un alçak çöküntüleri vardır. Kuzeydoğudaki Moğolistan sınırı önemli coğrafi şekilleri olmayan bozkırlardan geçer. Tanrı Dağları Doğu Türkistan’ı net bir şekilde ikiye böler. Kuzeyde Çungurya, Altay Dağlarına yaslanan bir bozkır bölgesidir. Dağların eteğinde bol olan ırmaklar, geçitleri aşarak Rusya’daki göllere ulaşır.

Bunların en önemlisi Balkaş Gölüne dökülen İli’dir. Tanrı Dağları ve Kun-lun arasındaki bölge Çin topraklarının en çölsü bölgesidir (Taslamakan Çölü). Dağlardan birçok akarsu iner; Kaşgar Derya, Yarkent Derya, Huten Derya. Bu nehirler birbirine yaklaşarak çöküntünün ortasında tarımı meydana getirirler. Tarım havzasının kuzeyinde çölsü Turtan çöküntüsü daha da alçaktır (Deniz seviyesinden 277 m aşağıda). İklim burada çok serttir. Ocak ortalaması -10^c, Temmuz ortalaması 32,5^c’dir.

TARİHİ

Doğu Türkistan, birçok medeniyete ev sahipliği yapmış ve tarihte iz bırakmıştır. MÖ. 8-3 yıllarında İskitlere, MÖ. 300, MS. 93 arasında Hunlara, 522-744 arasında Göktürk İmparatorluğu’na, 744-840 yılları arasında Uygur Devleti’ne, 751-870 yılları arasında Karluk ve Karahanlılar İmparatorluğu’na ve 1509-1679 yılları arasında da Saidiye Hanlığı’na ev sahipliği yapmıştır. 1863 yılında Yakup Han başkanlığında kurulan “Doğu Türkistan İslam Devleti”, Osmanlı, İngiltere ve Rusya tarafından resmen tanınmıştı. Ancak şu an Doğu Türkistan, uluslararası kamuoyunda tanınmamakta ve Çin’in boyunduruğu altında yaşamaktadır.

1876 yılında Çin-Mançu Devleti’nce işgal edilen Doğu Türkistan, 1884’te Şinciang (Sincan); yani “Yeni Toprak/Kazanılmış Topraklar” adıyla Çin İmparatorluğu’na bağlanmıştır. Doğu Türkistan halkının mücadelesi sonucu, Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti 1933 yılında Kaşgar’da kurulmuştur. Ancak çok geçmeden komünist Çin kuvvetleri ve Stalin’in ortak hamlesi ile ortadan kaldırılmıştır. 1949 yılında komünist Rus yönetiminin askeri yardımları ile Doğu Türkistan’ın kaderi Çin yönetimine terk edilmiştir.

ÜLKEDE İSLAMİYET

Doğu Türkistanlılar düşünce, ifade ve din hürriyeti alanlarında tamamıyla kuşatılmış durumdadır. Barışçı örgüt kurma hakkı, toplanma hakkı, siyasi haklar, kanun önünde eşitlik hakkı, azınlık hakları, eğitim hakkı, çalışma hakkı, mülkiyet hakkı ve serbest seçimlere katılma hakkı ile adalet, haysiyet ve ünü koruma, göç ve iltica gibi haklar bu halk için söz konusu değildir. Bu bağlamda kendilerine özgürlük sunulmadığı için, Doğu Türkistanlıların gerek ferdi gerekse ailevi ve toplumsal mahremiyeti hiçe sayılmaktadır. Çünkü mahremiyet, insanın insanca muamele gördüğü yerde vardır. Doğu Türkistan’da devlet memurlarının, işçilerin ve öğrencilerin ibadetle meşgul olmaları yasaklanmıştır. İbadet yaptığı tespit edilen kişiler işten ve okuldan atılmaktadır. Bu kişiler keyfi olarak gözetim altına alınmakta ya da para cezalarına çarptırılmaktadır. Dini eğitim almak isteyenlerin herhangi bir şekilde gidebileceği bir eğitim kurumu bulunmamaktadır. Camilerde ise dini değerler değil, devlet yasaları tebliğ edilmektedir. Evlerinde dini kitap bulunanların kitaplarına el konulmakta; hatta evinde dini kitap bulundurma, bir suç unsuru olarak kabul edilmektedir. Bu tür kişilere para cezasından hapis cezasına varan birtakım cezalar verilmektedir. Doğu Türkistan’da ibadet olarak vasıflandırılabilecek çoğu şey yasaklanmış durumdadır. Hükümet, bölgedeki Müslüman nüfusun dini haklarına getirdiği kısıtlamaları artırarak Ramazan ayında devlet kademelerinde ve bütün eğitim kurumlarında oruç tutmayı yasaklamıştır. Camiler bir bir kapatılmakta, Müslüman din adamları yoğun resmi denetimlerden geçirilmektedir. “Yurtsever olmayan” ya da “yıkıcı” olarak görülen dini liderler gözaltına alınmakta ve tutuklanmaktadır. Dahası, halka önder olabilecek kapasitedeki bazı aydınlar zehirlenerek öldürülmektedir.

EKONOMİ

Çinli nüfusun aniden artması Doğu Türkistan’a açlık ve felaket getirmiştir. İşsizlik çoğalmıştır. Yeni Çinli liderler halkın hayat standardını düzeltmek için kendi işlerini yürütmelerine izin vermiştir. Fakat yatırım için sermayenin zor sağlanmasından dolayı çok az kimse bu imkândan faydalanabilmektedir. Çiftçilere her ailenin nüfusuna göre toprak verilmiştir. Bu toprak kişi başına 990 m²’dir. Ekilecek mahsul hükumet tarafından tayin edilmektedir. Her çiftçiden “yer parası” ve “su parası” adı altında çeşitli vergiler alınmaktadır. Bunun dışında çiftçiler elde ettikleri mahsulün %20’sini devlete teslim etmek mecburiyetindedir. Ev yapmak için her çiftçi ailesine küçük arsalar verilmiştir.

Evlerin inşası çiftçilerin kendi imkanlarına terk edilmiştir. Bu şartlar altında ev yapmak mümkün olmamakta ve çiftçi halk kerpiç harabelerde yaşamaya devam etmektedir. El işleriyle uğraşan sanatkarlara ve küçük esnafa devlet iş vermekten aciz olduğu için bunların sanatlarını icra etmekte serbest bırakmış, ancak halkın yoksul olması sebebiyle esnaf iş yapamamaktadır. Kızıl Çin’in yıllık milli gelirinin %40’ını Doğu Türkistan temin etmekte olduğu halde, Müslüman Doğu Türkistan halkı sefalete terk edilmiştir. Bütün yeraltı ve yerüstü zenginlikleri Çin’e akıtılmakta, Doğu Türkistan dünyada emsali görülmemiş şekilde sömürülmektedir. Doğu Türkistanlı Müslümanlar zaruri ihtiyaçlarını karneyle temin etmektedirler.

YER ALTI KAYNAKLARI

Doğu Türkistan tabii kaynaklar bakımından çok zengin bir ülkedir. Petrol ve benzeri zenginliklerin yanında demir, uranyum ve çeşitli maden yatakları bulunmaktadır. Doğu Türkistan’ın kömür alanları jeologlara göre dünyanın kömür ihtiyacını altmış yıl karşılayabilecek zenginliktedir. Çungarya’da petrol, demir ve maden kömürü yatakları vardır. Ulaşım güçlüğü ülkenin kalkınmasına başlıca manidir. Yeni demiryolları yapımına hız verilmektedir.

EĞİTİM

Eğitim imkânları mahdut olan Doğu Türkistan’da yalnızca bir üniversite, 12 yüksek okul, 800 lise, 1400 orta ve ilkokul bulunmaktadır. Urumçi Üniversitesinin on fakültesinde 1727’si Doğu Türkistanlı olmak üzere, 3154 öğrenci vardır. Yabancı dil olarak Türkçe, İngilizce ve Rusça okutulmaktadır. Ayrıca eğitimin yalnızca Çince yapıldığı Çin okulları da vardır. Çin eğitim teşekküllerinde Uygurca mecburi dil olmadığı hâlde, Uygur okullarında Çince mecburidir.

SAĞLIK

Doğu Türkistan’da sağlık alanında da birtakım sıkıntılar yaşanmaktadır. Örneğin Çinli nüfusun %95’i devletin ücretsiz sağlık hizmetlerinden yararlanmasına rağmen, bu oran Türklerde %12 civarındadır. 28 maddi durumu olmayan birçok Doğu Türkistanlı muayene olamamış ve hayatını kaybetmiştir. Doğu Türkistan hastanelerinde görev yapan doktorların çoğunluğu Çinli olup, hastalara gerekli özeni göstermemektedir. Hastaneye tedavi amacıyla giden Türklerin %70’i gerekli tedaviyi görmeden hayatını kaybetmektedir. 29 sağlık hizmetleri oldukça ilkel ve hastaneler hijyen ve ekipman bakımından yetersizdir. Öte yandan bulaşıcı hastalığın yayılması veya öldürmek amaçlı aşılar yapılması, Uygurlar arasında uyuşturucu madde ve içki kullanımının yaygınlaştırılması gibi uygulamalar sağlık alanında yapılan hak ihlallerine örnek teşkil etmektedir.

Ayrıca bölge Çin’in nükleer deneme alanı olup, nükleer füze üssüde bu bölgede bulunur. 30 Dünya Sağlık Örgütü’nün 1988 yılında yayınladığı raporda Hoten, Yarkent ve Kaşgar şehirlerinde 3961 kişinin salgın hastalıklara yakalandığı belirtilmektedir.

ABD’de yaşayan Sovyet Nükleer Bakteriyolojik Silah Programı’nın eski görevlisi Ken Alibek 1992 yılında yayınladığı Biohazard kitabında, Bostun Gölü yakınındaki Malan’da Çinlilerin gizli nükleer üslerinin olduğunu yazmıştır. Bölgede 1964’ten 1997 yılına kadar hiçbir koruyucu tedbir alınmadan 11’iyer altında olmak üzere 46 nükleer deneme yapılmıştır. 31 tüm bu nükleer denemeler bölgede insan sağlığı, su kaynakları, tarım ve hayvancılığı tehdit eden ekolojik yıkılımlara sebep olmakta ve canlılara kalıcı zararlar vermektedir.

Nükleer denemeler neticesinde milyonlarca insanın vücudunda kalıcı hasarlar meydana gelmiş ve yeni doğumların birçoğu sakat gerçekleşmiştir.

(Coğrafyamız, Genç İstikbal, sf.330-333)